Grote of Johanneskerk

Locatie: Kerkplein 4, Lekkerkerk

Volgens sommige bronnen verwoestten Gelderse troepen in 1512 in Lekkerkerk de oorspronkelijke middeleeuwse kruiskerk met een driezijdige koorsluiting.

In 1575, tijdens de Tachtigjarige Oorlog, was een Spaanse legereenheid onder leiding van Hièrges, heer van Barlaimont, op weg langs de dijk van Schoonhoven naar Krimpen aan de Lek om daar de schans te heroveren op de geuzen van Prins Willem van Oranje. Onderweg verbrandde en vernietigde zij vele huizen. Dit gebeurde ook in Lekkerkerk.

Ook de kerk werd in brand gestoken en deels verwoest. De herbouwde kerk kwam gereed in 1615. Dit betrof een kerk zonder koor en transeptarmen, waarmee in feite een zaalkerk ontstond.

Interieur

Het interieur van de kerk is in 1954 ingrijpend vernieuwd door de jonge binnenhuisarchitect H.G. Reitsma. Alleen de preekstoel en het klankbord bleven over. De vloer werd van donkergrijze leisteen gemaakt, de muren werden lichtgrijs en het tonggewelf wit geschilderd. Tussen het torenportaal en de kerkzaal kwam een glazen toegangsdeur, als symbool van de verbondenheid tussen wereld en kerk.

Alle zitplaatsen bestonden uit zwarte stoelen en de kerk werd verlicht door drie rijen blauwe kegelvormige lampen. Ook werden de linker en rechter zij-uitgangen dichtgemetseld. In het vernieuwde interieur was er geen onderscheid meer tussen mannen en vrouwenplaatsen.

Restauratie 1980-1982

De staat van het kerkgebouw en de toren maakten een restauratie dringend noodzakelijk. Het gemeentebestuur en het kerkbestuur besloten al in maart 1975 gezamenlijk op te trekken. De gemeenteraad van Lekkerkerk stemde op 23 oktober 1979 in met de restauratie van de toren en het beschikbaar stellen van gemeentesubsidie voor het totale plan. Voor de bestuurlijke begeleiding van de restauratie werd een restauratiestichting opgericht.

Bij de grondige restauratie (van kerk en toren) in 1980-1981 is het moderne interieur

verdwenen en zijn er zoveel mogelijke oorspronkelijke elementen teruggebracht. Zo maakten de stolen weer plaats voor kerkbanken.

De honinggraadvensters uit 1851 werden vervangen door nieuwe vensters met een bakstenen vorktracering. Het portiek aan de zuidkant werd gesloopt, want dit zou geen deel uitmaken van het oorspronkelijke gebouw. Alleen de twee 19e-eeuwse ramen in de meest westelijke travee bleven bewaard. Tijdens de restauratie is de 17e-eeuwse preekstoel jammer genoeg verbrand en vervangen door een van een foto nagemaakte kopie.

Het interieur bevat verder een koperen preekstoellezenaar uit 1724; een houten voorzangerslezenaar en een (sterk gerestaureerde) grote bronzen kroonluchter met Justitiabeeldje uit eind 16e eeuw, weggehaald in 1954 en herplaatst in 1980/1982 en fraai avondmaalszilver.

Bijzonder is dat men niet weet waar de twee zeer waardevolle wandpanelen van de bekende expressionistische schilder Quirijn van Tiel zijn gebleven. Ze zijn na deze grote restauratie niet meer teruggeplaatst. De expressief realistische stijl van de panelen doen denken aan de werken van Charley Toorop (1891-1955) en Hendrik Chabot (1894-1949). Hun werk had Van Tiel leren kennen tijdens een verblijf op Walcheren.

Toren

Op zondagmorgen 29 augustus 1779 stortte om 4.00 uur de kerktoren in. De toren bleef hangen op de afgebeelde steunbeer. De herbouw van de toren en de gehele westgevel was gereed in 1781, één en ander volgens een ontwerp van ene G. van der Linden uit Den Haag en vermeld op een ingemetselde steen boven de westelijke ingang.

De toren was na 50 jaar alweer in een slechte staat en werd in 1830 vernieuwd naar een ontwerp van de Rotterdamse stadsarchitect P. Adams. Er kwam een nieuwe houten bovenbouw van twee vierkante geledingen met een koepeldak op te staan. In de loop van jaren zijn wel wat wijzigingen aangebracht en is de vloer diverse keren opgehoogd: in 1722, 1780, 1816 en 1871. 

In de toren is een mechanisch torenuurwerk van (vermoedelijk) firma Weule uit 1923 aanwezig. Daarnaast hangt in de toren een klok van G. Bakker uit 1779 en drie moderne klokken.

In de toren is ook nog de oude gevangenis te zien

Op 9 mei 1972 zijn kerk en toren aangewezen als rijksmonument vanwege de betekenis ervan voor de architectuurhistorie, evenals vanwege de betekenis van de kerk en het inventaris voor de cultuurhistorie.

Gifaffaire

De kerk heeft gebrandschilderde ramen. In de noordmuur is een raam aanwezig met daarop een uitbeelding van de gifaffaire van 1980, die de plaatselijke kunstenaar Wim Zwiers twee jaar later ontwierp. Ook via Andere Tijden  is teruggeblikt op deze gifaffaire. Lekkerkerk werd wereldnieuws. De in dat jaar ingehuldigde koningin Beatrix bracht een bezoek aan de getroffen inwoners. Zij bezocht de caravans en sprak met talloze bewoners om hen een hart onder de riem te steken.

De zuidmuur heeft vier gebrandschilderde ramen van glaskunstenares Annemiek Punt naar uit Oostmarsum met mondgeblazen antiek glas in vensters. Ook is van haar het glaskunstwerk en de glazen schaal in de herdenkingshoek.

Orgel

De kerk heeft een orgel uit 1874 van Schölgens en Van den Haspel, orgelbouwers uit Rotterdam. Dit betreft een één klaviers balustradeorgel met aangehangen pedaal. In de jaren 1907, 1939, 1949, 1960 en 1966/1967 zijn diverse wijzigingen aan het orgel aangebracht, zoals het verwijderen, vervangen of uitbreiden van stemmen. In 1990 heeft Orgelmakerij Reil het orgel gerestaureerd en uitgebreid met een bovenwerk. In 2012 is het pedaal van het orgel uitgebreid met drie stemmen.

Bij de algehele modernisering van het kerkinterieur in 1954 is veel ornamentiek van het orgel verwijderd. In 1980 is dit weer ongedaan gemaakt. Op het orgel is een houten beeld aanwezig van de engel Gabriël.